چشم انداز همکاریهای انرژی تهران و باکو

ایران هم اکنون سهمی ١٠ درصدی در بزرگترین میدان گازی آذربایجان (شاه دنیز) دارد که فاز نخست آن سالانه حدود ١٠ میلیارد مترمکعب تولید داشته و فاز دوم آن نیز قرار است تا سال ٢٠٢١ سالانه ١٦ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا صادر کند.

افزون بر این، دو کشور روزانه یک میلیون مترمکعب معاوضه گاز (سوآپ) انجام می دهند. با این حال، ظرفیتهای زیادی برای گسترش روابط دوجانبه در حوزه انرژی موجود است.

دو کشور نه تنها به طور دوجانبه، بلکه چند جانبه نیز می توانند همکاریها را گسترش دهند و تاکنون چند پروژه، از جمله کریدور خط آهن شمال جنوب به ظرفیت حمل سالانه ١٠ میلیون تن کالا از روسیه و بنادر گرجستان به آذربایجان و از طریق ایران به خلیج فارس در حال توسعه است. در حوزه ارتباطات نیز هم اکنون پروژه بزرگراه ارتباط اینترنتی فیبرنوری «EPEG» از آلمان تا روسیه و آذربایجان و جنوب ایران اجرا شده و از آنجا به عمان امتداد می یابد. این پروژه ظرفیت انتقال ٣,٢ ترابیت بر ثانیه اطلاعات را دارد و طول فیبرنوری ١٠ هزار کیلومتر است.

در حوزه انرژی، به خصوص گاز که دولت جمهوری اسلامی تا ١٠ سال آینده سرمایه گذاری ٣١٠ میلیارد دلاری در این بخش (بالادستی و پایین دستی) را هدف گذاری کرده امکان توسعه روابط چند جانبه نیز وجود دارد. ایران با همسایه های خود، درمجموع بیش از ٧٠ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند. از طرفی، ایران، روسیه، قطر و ترکمنستان به ترتیب چهار دارنده بزرگ گاز در جهان هستند.

در جریان آخرین سفر الهام علی اف به تهران در اسفندماه پارسال، دو کشور، ١٢ تفاهمنامه امضا کردند که بخشی از مذاکرات پیرامون  مسئله انرژی و بهره‌برداری مشترک از منابع نفت و گاز دریای خزر بود.

هم اکنون آذربایجان تقریبا کل تولید سالانه ٤١,٥ میلیون تن نفت و ٣٠ میلیارد مترمکعب گاز خود را از دریای خزر برداشت می کند. آذربایجان بیشترین تولید نفت و گاز را در میان کشورهای ساحلی خزر در اختیار دارد. ایران نیز میدان نفتی سردار جنگل را در آبهای خزر دارد و توسعه این میدان به همراه دو بلوک در دریای خزر، در فهرست قراردادهای نوع جدید نفت ایران موسوم به «آی پی سی» قرار دارد.

آذربایجان همچنین دو انبار زیرزمینی ذخیره گاز به ظرفیت پنج میلیارد مترمکعب دارد که یک سوم آن خالی است. مصرف گاز ایران، برعکس آذربایجان در زمستان بالا و در تابستان کم است و می تواند بخشی از گاز خود را در مخازن آذربایجان ذخیره کرده و این گاز را در زمستان دریافت کند. این تبادل هم اکنون در حوزه برق انجام می شود چراکه مصرف برق ایران برعکس آذربایجان در تابستان بالا و در زمستان کم است.

همچنین خط لوله گازی کریدور شمالی نیز از آذربایجان تا ایتالیا احداث می شود که تا پنج سال آینده ١٦ میلیارد مترمکعب در سال، گاز میدان شاه دنیز را به ترکیه و اروپا منتقل می کند. این رقم در سال ٢٠٢٤ به ٢٥ میلیارد مترمکعب و در اوایل دهه آینده به ٣١ میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت و بخشی از گاز ایران می تواند از طریق این خط لوله به اروپا برسد.

در رابطه با مزایای ایران برای باکو، این کشور بزرگترین دارنده ذخایر گازی جهان است و تولید گاز کشور به ٢٦٥ میلیارد مترمکعب در سال می رسد که این رقم تا ١٠ سال آینده به ٣٨٥ میلیارد مترمکعب بالغ خواهد شد. حتی در بازه پنج ساله، ایران برای صادرات ٦٨ تا ٨٠ میلیارد مترمکعب در سال برنامه ریزی کرده است.

از طرفی همه همسایه های ایران در شرق و غرب نیازمند گاز و برق هستند. به نظر می رسد، چه در حوزه صادرات گاز و چه حوزه برق، ایران می تواند بعنوان هاب در منطقه عمل کند.

پنج کشور حاشیه دریای خزر (ایران، روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان) مجموعا ٨٥ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی اثبات شده دارند که ٤٥ درصد از کل ذخایر گازی متعارف جهان است. آنچه که آمارها نشان می دهد، کشورهای ساحلی دریای خزر برای تامین امنیت انرژی خود، چاره ای جز نگاه به بازارهای اروپا و چین ندارند.

اروپا در نظر دارد تا سال ٢٠٢٠ وابستگی خود را به گاز روسیه تا ٢٥ درصد کاهش دهد. ذخایر عظیم گازی ایران موضوعی نیست که اروپا چشم بر آن ببندد. البته بخشی از این صادرات می تواند بصورت گاز مایع انجام شود، اما ایران هم اکنون پروژه عظیم خط لوله نهم سراسری گاز را در دستور کار دارد که روزانه می تواند ١٠٠ میلیون متر مکعب گاز پارس جنوبی را به شمال غرب منتقل کند.

منبع: شانا