قلعه ایرج یکی از بی‌نظیرترین قلعه‌های خشتی جهان است و با ارتفاع ۵۰ فوت با وسعت ۲۰۰ هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت کوتاهی های مسوولان و عدم حفاظت از آن به شدت مورد آسیب قرار گرفته است.
قلعه ایرج یکی از بی‌نظیرترین قلعه‌های خشتی جهان است و با ارتفاع ۵۰ فوت با وسعت ۲۰۰ هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت کوتاهی های مسوولان و عدم حفاظت از آن به شدت مورد آسیب قرار گرفته است.
به گزارش تابناک تهران، این قلعه مستطیلی در ابعاد ۱۴۴۰متر در ۱۲۸۰ متر ساخته شده است. مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است و به بزرگترین قلعه خشتی و گلی دفاعی ایران معروف است.
این قلعه در سمت شمال جاده ارتباطی ورامین به سمت پیشوا قرار دارد و در ۴ جهت بنا، دروازه‌هایی به منظور فراهم ساختن امکان ورود و خروج به درون آن ساخته شده است. از چهار دروازه تنها دروازه اصلی که در شمال شرقی واقع شده، باقی مانده است.
از این قلعه بزرگ، تنها حصار آن با چهار دروازه باقی مانده که این حصار دارای ضخامتی بین ۱۷ تا ۲۲ متر و بیشترین ارتفاع آن ۱۶ متر است. نمای بیرونی حصار در چهار طرف ۱۴۶ برج و نیم دایره ای دارد که حد فاصل هر دو برج با چهار طاق‌نما تزئین شده که این طاق‌نما در بعضی قسمت‌ها به صورت دو طبقه است.
درون دیوارهای قطور قلعه ایرج راهروهایی تعبیه شده که برجک‌های دیده‌بانی را به هم وصل می‌کرده است. ملات دیوارها از خشت و آجر است. در بیرون محوطه قلعه نیز سنگرهایی قرار دارد.
قلعه ایرج بزرگترین قلعه خشتی نظامی جهان
قلعه ایرج که افراد محلی به آن “قلعه گبری” می گویند؛ بزرگترین قلعه خشتی نظامی جهان و بی شک یکی از زیباترین و منحصر به فرد ترین آن ها است. قلعه ای با ارتفاع بیش ۱۵ متر و ۲۰ سانتی متر مربوط به دوره ساسانی، البته آثار کشف شده از این قلعه کهنسال و شگرف دارای قدمتی بیش از ۳ هزار سال هستند و این آثار فرضیه بازسازی و مرمت قلعه در دوره ساسانی را قوت بخشیده است اما قلعه ایرج با وجود این قدمت فراوان و وسعت بیش از ۲۰۰ هکتار همچنان در غربت به سر می برد.
این دژ مستحکم که در سال ۸۲ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است با ابعادی در حدود ۱۴۴۰ در ۱۲۸۰ متر بر روی بلندترین قسمت محیط اطراف بنا شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی به جهت تسلط از درون قلعه بر محیط اطراف می باشد و همین عامل سبب عظمت فزاینده قلعه ایرج است؛این قلعه دارای چهار دروازه برای رفت و آمد به قلعه بوده که اکنون تنها دروازه اصلی آن باقی مانده است.
فرم مهندسی و معماری قلعه اصلا شبیه بناهای اسلامی نیست و این امر نشان از قدمت بسیار بالای آن دارد. این دژ غرور انگیز به شکل مستطیل بوده و با خشت و گل ساخته شده و خشت های بکار رفته در این قلعه بزرگ و در ابعاد ۶۰ در ۲۵ سانتی متر است.
ضخامت بسیار بالای دیوارهای این دژ نشان دهنده استحکام و استقامت این قلعه است،طوری که هنوز پس از گذشت نزدیک به دو هزار سال و علیرغم بی توجهی در نگهداری همچنان حصارهای استوار و سر به فلک کشیده دژ خودنمایی می کنند.
حصارهای قلعه ایرج ضخامتی بین ۱۷ تا ۲۲ متر دارند و در این قلعه بر روی حصار قلعه دو برج وجود دارد که برای نگهبانی از قلعه استفاده می شده است،اغلب مورخین بر این عقیده هستند که این دژ بزرگ استفاده نظامی داشته و در واقع یک پادگان بزرگ نظامی محسوب می شده است.
سرباز در آن ها از بیرون قلعه احساس نمی شده و دشمن احتمالی در شرایط محاصره قلعه از جنب و جوش های نظامی درون دژ بی اطلاع می مانده است.
مصالح به کار رفته در دیوارها خشت و آجر بوده و استفاده از آجر استحکام بنا را افزایش داده است.
در گذشته اطراف این قلعه خندقی حفر بوده که اکنون برای استفاده های زراعی هموار شده است،در زمان دفاع در قلعه درون این خندق ها آب رها می شده و در این هنگام دسترسی به قلعه به هرگز میسر نبوده است،تامین آب برای پر کردن خندق های قلعه ایرج از رشته قنات آجربس بوده که از همین قنات زمین های قلعه نیز سیراب می شدند.
در بیرون محوطه قلعه نیز سنگرهایی دیده می شود که در مورد فلسفه آن ها گمانه زنی های متعدد وجود دارد.
مطلبی که پس از بررسی های دقیق تر به ذهن می رسد استفاده از این دژ مستحکم و زیبا برای دفاع در جنگهای نظامی است،پادگانی وسیع که می توانست نظامیان و آذوقه فراوانی را برای مدت زیادی در خود با آرامش جای دهد.
موقعیت جغرافیایی قلعه ایرج در روستای “عسگرآباد عباسی” در فاصله یک کیلومتری شرق شهر ورامین و در محدوده خدماتی فرمانداری شهرستان پیشوا و در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران در دل دشتی وسیع و با صفا قرار دارد.
تنظیم: سجاد صفری
