علی‌رغم آنکه گسل‌ها در همه نقاط کشور کشیده و منع ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها قانون شده است، ولی به گفته رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در اسناد قانون، نهاد تامین‌کننده اعتبارات این تحقیقات مشخص نشده است؛ در لایحه بودجه ۹۷ قرار بود اعتبارات این قانون درج شود که بنا به دلایلی این اعتبارات از قانون بودجه حذف شد.
علی‌رغم آنکه گسل‌ها در همه نقاط کشور کشیده و منع ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها قانون شده است، ولی به گفته رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در اسناد قانون، نهاد تامین‌کننده اعتبارات این تحقیقات مشخص نشده است؛ در لایحه بودجه ۹۷ قرار بود اعتبارات این قانون درج شود که بنا به دلایلی این اعتبارات از قانون بودجه حذف شد.
به گزارش یوپنا به نقل از ایسنا، دکتر مرتضی طالبیان با تاکید بر اینکه وقتی گسل‌ها وارد حریم شهرها می‌شوند اهمیت بیشتری می‌یابند، افزود: به دلیل اینکه رخدادهای لرزه‌ای در محدوده‌های شهری به دلیل تراکم بیشتر جمعیت و وجود سازه‌های مهم، خطرات بیشتری را به دنبال دارند؛ از این رو اولویت‌های محققان این حوزه، شهرهای بزرگ است.
وی ادامه داد: بر این اساس گسل‌هایی که تا داخل شهرهای بزرگ کشیده شده‌اند، در اولویت اول و گسل‌هایی که در پیرامون شهرهای بزرگ قرار دارند، در اولویت دوم قرار دارند؛ چراکه شتاب و جنبش این گسل‌ها می‌تواند ویرانی‌های گسترده‌ای را در شهرها موجب شود.
طالبیان با تاکید بر ضرورت توجه به حریم گسل‌ها، یادآور شد: سازمان زمین‌شناسی کشور در حدود ۳۵ سال پیش اولین نقشه گسل‌های شهر تهران را منتشر کرد و از آن سال این نقشه‌ها مورد استفاده قرار گرفت؛ ولی کمتر توجه به خطرات این گسل‌ها و مفاهیم و کاربردهای این نقشه‌ها شد.
وی با تاکید بر اینکه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به مطالعه گسل‌ها شده است تا توان لرزه‌زایی این گسل‌ها تعیین شود، اظهار کرد: علاوه بر آن دقت مکانی نقشه‌های تهیه شده اهمیت زیادی دارد و از این رو، تدقیق نقشه گسل‌ها و تعیین توان لرزه‌زایی آنها از جمله اهداف سازمان زمین‌شناسی کشور در سال‌های اخیر بوده است که در این زمینه پیشنهاداتی نیز از سوی این سازمان به نهادهای مربوط ارائه شده است.
رییس پژوهشکده زمین سازمان زمین‌شناسی خاطرنشان کرد: بر اساس پیشنهادات ارائه شده، سازمان زمین‌شناسی کشور آمادگی دارد نقشه‌هایی که در سال‌های گذشته با استفاده از اطلاعات سازمان زمین شناسی و سایر دستگاه‌های مرتبط تهیه شده است و هم اکنون به عنوان نقشه مبنای شهری مورد توافق ارگان‌های ذیربط قرار گرفته است را تدقیق و توان لرزه‌زایی گسل‌ها را مورد مطالعه قرار دهد.
قانونی برای رعایت حریم گسل‌ها
طالبیان با بیان اینکه نقشه گسل‌های تجمیع شده به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است، اضافه کرد: این به این مفهوم است که به عنوان یک قانون مصوب، در شهرهای بزرگی که در محدوده گسل‌های فعال قرار می‌گیرند، شهرسازی باید بر اساس قوانین خاصی صورت گیرد.
به گفته وی بر اساس این قانون اجازه ساخت سازه‌های حیاتی و مهم در مجاورت گسل‌هایی که در درون شهرها هستند، داده نمی‌شود.
رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی با بیان اینکه این موضوع در هیات دولت و شورای شهر مطرح شده است و در وزارت راه و شهرسازی نیز پیگیری‌های لازم انجام شده است تا جنبه قانونی پیدا کند، ادامه داد: بر اساس این قانون شهرداری به عنوان متولی توسعه شهری وظیفه اجرایی کردن آن را بر عهده دارد.
تصویب قانون بدون منابع مالی
وی در خصوص اجرایی‌سازی قانون منع ساخت و ساز در حریم گسل‌ها در شهرهای بزرگ تاکید کرد: هر چند که مقدمات اجرای این طرح فراهم شده، نقشه‌ها تهیه و به شهرداری منتقل شده است و بر اساس این قانون قرار است ساخت و ساز بر اساس ضوابطی در شهر تهران صورت گیرد، ولی هنوز موانعی برای اجرایی شدن آن وجود دارد.
طالبیان، با بیان اینکه نقشه گسل‌های شهر تهران در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسیده است، یادآور شد: در مرحله بعدی لازم است این نقشه‌ها تدقیق شوند؛ به این معنی که حریم گسل‌ها با دقت بیشتری تعیین شوند و توان لرزه‌زایی آنها مشخص شود، ضمن آنکه داده‌های لازم در خصوص دوره‌های بازگشت زمین لرزه‌های مرتبط با این گسل‌ها را در اختیار داشته باشیم.
رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی، زمین‌لرزه‌های ایجاد شده از طریق گسل‌ها و میزان خطر آنها را از دیگر داده‌های مورد مطالعه در تدقیق این نقشه‌ها نام برد و گفت: این مطالعات به سازمان زمین شناسی واگذار شده است، ولی در حال حاضر چالش اصلی اجرای این مطالعات، تامین اعتبارات آن است.
طالبیان با بیان اینکه در اسناد، نهاد تامین‌کننده اعتبارات این تحقیقات مشخص نشده است، افزود: وزارت راه و شهر سازی به عنوان هماهنگ کننده، پیگیر اعتبارات این مطالعات است و قرار بود در لایحه بودجه سال جاری که در مجلس مورد بررسی قرار گرفت، گنجانده شود که بنا به دلایلی این امر محقق نشد و امیدواریم در سال‌های آینده این اعتبارات تامین شود.
وی موضوع گسل‌ها را موضوعی دانست که دارای هزینه‌های اجتناب ناپذیر است و اظهار کرد: مطالعات آزمایشگاهی و برداشت‌های صحرایی از موارد هزینه‌بر این مطالعات است که تامین آن از توان سازمانی که فعالیت علمی دارد، خارج است و باید اعتبارات خاصی دیده شود تا اجرایی شود.
شهرهای در معرض خطر گسل‌ها
این محقق حوزه علوم زمین با تاکید بر اینکه خطر زلزله خاص کلانشهر تهران نیست، گفت: در مصوبه اولیه حریم گسل‌ها تنها ۵ شهر “تهران”، “مشهد”، “تبریز”، “کرمان” و “کرج” به عنوان شهرهای در معرض خطر زلزله مطرح شده بودند، ولی در سال گذشته با بررسی‌های انجام شده شهرهای دیگری نیز که در معرض خطر لرزه‌ای بالا قرار دارند، به عنوان اولویت‌های بعدی مطرح شدند و از این رو بر اساس میزان جمعیت و خطر لرزه‌زایی، ۲۰ شهر در لیست شهرهای در معرض خطر اولویت‌دار قرار گرفتند.
وی با تاکید بر اینکه اضافه شدن ۲۰ شهر به این لیست بر اساس مطالعات زمین شناسی و سابقه فعالیت لرزه‌ای انجام شده است، یادآور شد: اجرای مطالعات آن به بازه زمانی ۵ ساله نیاز دارد و در صورت تامین اعتبارات آغاز خواهد شد.
نحوه تعیین حریم گسل‌ها
رییس پژوهشکده علوم زمین در خصوص اینکه حریم گسل‌ها چگونه تعیین می‌شود، توضیح داد: زمانی که گسل‌ها به خوبی شناخته شوند، می‌توان پهنه‌ای پیرامون آنها که فاصله‌ای از چند ده متر تا چند صد متر است را تعیین کرد که به آن “حریم گسل” می‌گویند.
وی حریم گسل‌ها را منطقه “گسیختگی” و “جابجایی” دانست که در صورت رخداد زمین‌لرزه، زمین شکاف بر می‌دارد و سازه‌هایی که بر روی آن ساخته شده است، برش می‌خورد و از این رو خطر زمین لرزه در این مناطق به سختی قابل کنترل است.
طالبیان تنها راه کاهش خطرات زمین لرزه در حریم گسل‌ها را جلوگیری از ساخت‌وسازهای مهم، حیاتی و بلند در این مناطق دانست و تاکید کرد: در این مناطق باید سازه‌هایی سبک و مقاوم ساخته شوند تا بتوانند خطر گسیختگی را تحمل کنند.
روش‌های تعیین توان لرزه‌زایی گسل‌ها
این محقق حوزه علوم زمین تعیین توان لرزه‌زایی گسل‌ها را منوط به مطالعات زمین‌شناختی دانست و گفت: برای این منظور نیاز به مطالعات زمین شناسی و نمونه برداری از روی گسل‌ها است که پس از تعیین سن نمونه‌ها در آزمایشگاه، بر اساس رابطه لایه‌هایی که جابه‌جا شده‌اند، با هندسه گسل و “سنی” که به دست می‌آید، می‌توان گفت گسل مورد نظر تا چه میزان توان لرزه‌زایی دارد.
وی با بیان اینکه در مرحله پیشرفته‌تر، حفاری‌هایی بر روی گسل انجام می‌شود، ادامه داد: این حفاری، محققان را در یافتن فعالیت گذشته گسل‌ها یاری خواهد رساند، به گونه‌ای که به آنها کمک می‌کند که رفتار گسل را در بازه زمانی تا چند صد هزار سال گذشته مورد مطالعه قرار دهند و اینکه چند بار و در چه زمان‌هایی جنبش داشته و چه زمین لرزه‌هایی را ایجاد کرده است را تعیین کند.
آیا حریم گسل‌ها باید خالی از سکنه شوند؟
رییس پژوهشکده علوم زمین در پاسخ به این سوال که آیا حریم گسل‌های تهران باید خالی از سکنه شوند، با بیان اینکه درصد کمی از مساحت تهران در حریم گسل‌ها قرار می‌گیرند، توضیح داد: بیشتر گسل‌های فعال شهر تهران در نیمه شمالی شهر قرار دارند و از سوی دیگر بخش زیادی از شهر تهران بر روی آبرفت‌هایی قرار دارند که خطر گسیختگی ندارد، ولی این گفته به این مفهوم نیست که خطر زلزله در تهران وجود ندارد.
وی با تاکید بر اینکه خطر “گسیختگی” با خطر “زلزله” با یکدیگر متفاوت است، ادامه داد: خطر زلزله در همه جای تهران وجود دارد، یعنی حتی اگر زلزله در منطقه‌ای دور از تهران رخ دهد، ساختمان‌ها تحت تاثیر شتاب حرکت زمین قرار خواهند گرفت و اگر سازه‌ها مقاومت لازم را نداشته باشند، می‌توانند تخریب شوند.
طالبیان خاطر نشان کرد: ولی خطر گسیختگی از این فراتر است، به گونه‌ای که گسیختگی در جاهایی است که گسل، نیروی خود را به سازه وارد می‌کند. از این رو خطر گسیختگی محدود به جاهای خاصی است و “حریم گسل”در این مناطق مطرح می‌شود.
توان لرزه‌زایی گسل‌های تهران
وی ایران را کشوری لرزه‌خیز توصیف کرد و گفت: گسل‌های کشور به طور کلی در منطقه البرز ، خاور ایران و منطقه زاگرس به ویژه زاگرس مرتفع گسترش یافته است، از این رو در این مناطق شاهد زمین‌لرزه‌های بزرگتر و بیشتری هستیم.
طالبیان ادامه داد: در ایران مرکزی تعداد گسل‌ها کمتر و دوره‌های بازگشت آنها طولانی‌تر است؛ اما به این معنی نیست که خطر زلزله وجود ندارد، بلکه چون دوره بازگشت زلزله‌ها طولانی‌تر است، تعداد کمتری را یک نسل تجربه می‌کند.
