آمار‌های بانک مرکزی در مهرماه سال‌جاری دو روند کاهشی را نشان می‌دهد؛ نخست آنکه نرخ تورم ماهانه در مهرماه به ۶/ ۴ درصد رسیده که این رقم در شهریور ماه ۱/ ۶ درصد گزارش شده بود؛ روندی که می‌تواند تغییر مسیر تورم ماهانه محسوب شود. علاوه‌بر این، آمار‌های بانک مرکزی حاکی از آن است که در مهرماه از سرعت افزایش نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه نیز کاسته شده است. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه با افزایش ۵/ ۵ واحد درصدی در مهرماه به ۹/ ۳۶ واحد درصد رسیده است که این رشد در مرداد ۳/ ۶ درصد و در شهریور ۲/ ۷ واحد درصد ثبت شده بود.
این دو نشانه در آمار‌های بانک مرکزی می‌تواند به منزله خروج تورم از باند سبقت تلقی شود و می‌توان متصور شد که در حال حاضر این کلان متغیر اقتصادی، در باند میانه در حال حرکت است. اما احتمال بازگشت به باند سبقت تا پایان سال وجود دارد. کارشناسان معتقدند که باقی ماندن نرخ تورم در وضعیت کنونی، منوط به کنترل انتظارات تورمی به‌خصوص در ماه‌های آینده است. اگر سیاست‌گذار بتواند این اطمینان را در جامعه به‌وجود آورد و تصویر روشنی از سیاست‌های آتی خود در قبال مشکلات اقتصادی ارائه دهد، ثبات اقتصادی حتی با اجرایی شدن فاز دوم تحریم‌ها تداوم خواهد داشت و بی‌شک انتظارات جامعه نیز او را برای کنترل تورم یاری خواهد کرد.
آمار‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که در مهرماه نسبت به شهریورماه از شدت نرخ تورم ماهانه کاسته شده و سرعت رشد تورم نقطه‌به‌نقطه نیز در نخستین ماه پاییز، نسبت به دو ماه قبل از آن، کمتر بوده است. نرخ تورم ماهانه در مهرماه به ۶/ ۴درصد رسیده که این آمار برای شهریورماه ۱/ ۶ درصد ثبت شده بود.
این روند با توجه به شرایط اقتصاد کلان کشور می‌تواند به نوعی نشان‌دهنده خروج تورم از باند سبقت و حرکت آن در باند میانه باشد. بررسی‌ها حاکی از آن است که نرخ تورم متوسط تا پایان سال در سطحی بین ۲۸ تا ۳۴ درصد قرار خواهد گرفت، البته نکته قابل‌توجه در ماه‌های آتی چگونگی کنترل انتظارات تورمی است که می‌تواند دو مسیر متفاوت برای نرخ تورم رقم بزند، اگر سیاست‌گذار بتواند انتظارات تورمی را کنترل کند، حرکت تورم در باند میانه تداوم خواهد داشت، در غیر این صورت باز شاهد بازگشت تورم به باند سبقت خواهیم بود.
کاهش نرخ تورم ماهانه
بانک مرکزی شاخص بهای مصرف‌کننده را در مهرماه سال‌جاری منتشر کرد. این آمار‌ها نشان می‌دهد که شاخص بهای مصرف‌کننده در مهرماه سال‌جاری به رقم ۴/ ۱۴۸ واحد درصد رسیده است. شاخص بهای مصرف‌کننده در بانک مرکزی، تغییرات سطح قیمت و کالا را در مناطق شهری مورد بررسی قرار می‌دهد که براساس سال پایه ۱۰۰=۱۳۹۵ محاسبه و منتشر می‌شود. این آمار نشان می‌دهد که تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در مهرماه که معادل تورم ماهانه است، به رقم ۶/ ۴ درصد رسیده است.این در حالی است که نرخ تورم ماهانه در شهریورماه به رقم ۱/ ۶ درصد رسیده بود که نشان می‌دهد از سطح نرخ تورم ماهانه ۵/ ۱ واحد درصد کاسته شده است.
این کاهش تورم ماهانه در کنار شواهد موجود در خصوص ثبات نسبی در بازار‌های دارایی می‌تواند نشان دهد که نرخ تورم از باند پرسرعت به باند کناری، یعنی باند میانه تغییر جهت داده است. به بیان دیگر اگر نرخ تورم به یک اتوبان با سه باند تشبیه شود، می‌توان عنوان کرد که ماشین تورم فعلا از سطح سرعت خود کاسته و در باند میانی حرکت می‌کند.
البته این موضوع به این معنی نیست که تا پایان سال نیز ماشین تورم در این مسیر قرار داشته باشد و امکان تغییر مسیر این متغیر کلان به هر یک از باند‌های کناری وجود دارد. به‌نظر می‌رسد عامل مهمی که در این تغییر باند موثر باشد، انتظارات تورمی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهرماه پنجمین ماه متوالی است که نرخ تورم ماهانه در سطح بالای ۳ درصد قرار دارد که البته در مهرماه نرخ تورم ماهانه کاهشی بوده است.
تغییر فاز نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه
دیگر آمار‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در مهرماه سال ۹۷، به سطح ۹/ ۳۶ درصد رسیده است. این نرخ در شهریورماه ۴/ ۳۱ درصد گزارش شده است. آخرین بار که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در سطح ۳۶ درصد گزارش شد، در مهرماه سال ۹۲ بود که پس از این ماه، با توجه به تغییر انتظارات تورمی در سطح جامعه، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه وارد فاز کاهشی شده بود. اما تغییر مسیر تورم در ماه‌های اخیر پس از ۵ سال باز نرخ تورم را به سطح ۳۶ درصد بازگرداند. نکته قابل‌توجه این است که در مهرماه همسو با کاهش نرخ تورم ماهانه، سرعت افزایش نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه (تفاضل دو نرخ تورم متوالی) در مهرماه نسبت به ماه‌های قبل کمتر شده است.
در مرداد ماه سال‌جاری ۳/ ۶ واحد درصد و در شهریورماه ۲/ ۷ واحد درصد به نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه افزوده شده است. اما در مهرماه رشد نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به سطح ۵/ ۵ واحد درصد رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که تغییر فاز سرعت تورم در آمار تورم نقطه‌به‌نقطه نیز منعکس شده است. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه تغییر شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه را نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد، اما دیگر آماری که مدنظر سیاست‌گذاران قرار گرفته، نرخ تورم متوسط است و دارای حافظه بلندمدت‌تری است.
به‌عنوان مثال، نرخ تورم متوسط مهرماه نرخ تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده را در ۱۲ ماه منتهی به مهرماه سال‌جاری نسبت به ۱۲ ماه منتهی به مهرماه سال قبل در نظر می‌گیرد. براساس آمار‌های بانک مرکزی نرخ تورم متوسط در مهرماه سال‌جاری معادل ۹/ ۱۵ درصد بوده که این نرخ در شهریورماه ۵/ ۱۳ درصد ثبت شده بود. نرخ تورم متوسط در تیر ماه سال‌جاری از فاز تک‌رقمی خارج شده و طی یک فصل حدود ۶ واحد درصد افزایش یافته است. این در حالی بود که نرخ تورم متوسط در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در دو سال متوالی، تک‌رقمی ثبت شده بود. اما بی‌شک دولت نمی‌تواند در تورم تک‌رقمی، هت تریک کند.
پیش‌بینی نرخ تورم در سه سناریو
نرخ تورم تا پایان سال را می‌توان در سه سناریو پیش‌بینی کرد. این سه سناریو براساس میانگین نرخ تورم ماهانه در یک سال اخیر، هفت ماه نخست سال‌جاری و ۵ ماه نخست منتهی به مهرماه که روند نرخ تورم افزایشی بود در نظر گرفته شده است. نرخ تورم را در شهریورماه براساس سه سناریو پیش‌بینی کرده بود.
در سناریوی نخست، اگر تا پایان سال، نرخ تورم ماهانه براساس میانگین نرخ تورم ماهانه یک سال منتهی به مهرماه سال‌جاری افزایش یابد، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به سطح ۸/ ۴۲ درصد و نرخ تورم میانگین به سطح ۸/ ۲۸ درصد خواهد رسید.
این آمار در گزارش قبلی در نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه ۳۵ درصد و تورم متوسط ۲۶ درصد پیش‌بینی شده بود که این آمار نشان می‌دهد در سناریوی خوش‌بینانه نرخ تورم افزایش یافته است. در سناریوی دوم، اگر تا پایان سال، نرخ تورم ماهانه به اندازه ۷ ماه نخست سال‌جاری حرکت کند، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در پایان سال به سطح ۵۶ درصد و نرخ تورم متوسط به سطح ۱/ ۳۲ درصد می‌رسد. در گزارش قبلی این آمار براساس ۶ ماه نخست سال‌جاری، به ترتیب ۵۳ درصد و ۳۱ درصد پیش‌بینی شده بود.
همچنین در سناریوی سوم، نرخ تورم ماهانه به اندازه متوسط ۵ ماه منتهی به مهرماه در نظر گرفته شده است، این سناریو نشان می‌دهد که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه تا پایان سال‌جاری در بدترین شرایط به ۴/ ۶۳ درصد می‌رسد و نرخ تورم متوسط نیز در این سناریو ۳۴ درصد در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد که نرخ تورم تا پایان سال از کانال ۳۰ درصد فراتر نخواهد رفت، حتی احتمال این وجود دارد که با ایجاد فضای مناسب روانی، روند نرخ تورم در ماه‌های انتهای سال، به سمت پایدارتری حرکت کند و تورم متوسط در کانال ۲۰ درصد باقی بماند.
به بیان دیگر، هنر سیاست‌گذار در جهت‌دهی انتظارات تورمی می‌تواند مسیر تورم در نیمه دوم سال‌جاری را پس از اجرایی شدن مرحله دوم تحریم‌ها مشخص کند.
