ایرانی ها به خوبی دریافته اند، اگر تهران به یک هاب تجاری و منبع انرژی غیرقابل چشم پوشی برای همسایگانش تبدیل شود، تحریم ایران به منظور تخریب اقتصادش دشوارتر می شود.
بازگشت مجدد تحریم های ثانویه از سوی آمریکا، تهران را بر آن داشته که به دنبال راه هایی برای کاهش آثار آنها برود. به گفته مقامات ایرانی، یکی از این راه ها، افزایش تعامل و تجارت با همسایگان است. این راهبرد جدیدی از سوی ایران قلمداد نمی شود و این کشور تعقیب سیاست بهبود روابط با کشورهای همجوار به خصوص در امور مربوط به همکاری های بخش انرژی را پیشتر در دستور کار قرار داده بود. اما اهدافی که تلاش های پیشین دنبال می کرد، بیشتر واجد جنبه های امنیتی بود. این بار هدف از تعاملات، امور بازرگانی و اقتصادی است. اما این راهبرد از جوانب مختلف با چالش هایی روبروست که بیشتر از همه ناشی از تنش ها میان ایران و همسایگان جنوبی در حاشیه خلیج فارس است.
در ادامه این مطلب آمده است: معاون اتاق بازگانی ایران و چین، حریری از راهبرد جدید مبنی بر تمرکز روی روابط با همسایگان همجوار به علت تنش های موجود در روابط اقتصادی و سیاسی با برخی از آنها انتقاد کرده است. با این وجود، ایران از روابط نزدیک اقتصادی با کشورهای همجوار سود خواهد برد. بهترین نمونه از ادغام روابط امنیتی و اقتصادی را می توان در روابط ایران و عراق مشاهده کرد.
مبالغه آمیز نیست اگر بگوییم که روابط ایران و عراق، نماینده مهم ترین محور منطقه ای در غرب آسیاست. نباید فراموش کرد علی رغم جنگ هشت ساله دو کشور در دهه هشتاد میلادی، اکنون ایران و عراق موفق به ایجاد اتحادی شده اند که شامل توسعه روابط اقتصادی نیز می شود. در واقع طی هفت ماهه نخست سال جاری ایرانی، عراق مهم ترین بازار صادرات محصولات غیرنفتی ایران به ارزش شش میلیارد دلار بوده است.
سفر اخیر رئیس جمهور جدید عراق، برهم صالح به تهران و مذاکره با مقامات ارشد ایرانی، نشانه دیگری از ماهیت روابط دو کشور و اهمیت آن برای ایران است. دو کشور توافق کردند که سطح معاملات فعلی را از ۱۲ میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار برسانند که به خصوص اگر شامل افزایش صادرات ایران به عراق باشد، جهش بزرگی در روابط اقتصادی میان دو کشور تلقی می شود. حال پرسش این است که چه فرصت ها و موانعی در این مسیر وجود دارد؟
ایران و عراق نه تنها طولانی ترین مرز در میان همسایگان را با یکدیگر دارند، دارای روابط نژادی، فرهنگی و مذهبی نیز هستند. به علاوه به علت چالش های امنیتی در منطقه، دو کشور دارای منافع مشترک امنیتی و ژئوپلیتیک هستندـ در حالی که وحود منابع عظیم هیدروکربنی در منطقه می تواند عامل رقابت میان دو کشور شود، تاکنون بخش انرژی موجب همکاری میان دو کشور شده است به خصوص که ایران دارای منابع عظیم گاز طبیعی است که برای تولید برق در عراق اهمیت زیادی دارد.
اهمیت نقش ایران در بخش انرژی عراق برای دولت آمریکا نیز آشکار است و به همین دلیل، واشنگتن مهلت ۴۵ روزه ای برای عراق تعیین کرده تا جایگزینی برای گاز ایران بیابد. از آنجا که فقدان وجود زیرساخت گزینه های دیگری برای عراق نگذاشته است، آمریکا ناچار خواهد بود این مهلت را تمدید نماید. بی تردید در بلندمدت عراق منابع دیگری خواهد یافت اما مساله این است که آیا دولت این کشور تمایل خواهد داشت روابط خود با ایران را به خاطر آمریکا به مخاطره بیندازد. از آنجا که عراق به حفظ روابط با هر دو کشور نیاز دارد، باید انتظار داشته باشیم که عراق به دنبال راه هایی برای حفظ روابط خوب با تهران باشد. نماینده روسیه در سازمان ملل نیز از ادامه روابط عراق با ایران حمایت کرده است.
حوزه هایی که می تواند به روابط برد-برد میان ایران و عراق بدل شوند، به برق و گاز ایران محدود نمی شود. تعداد میادین نفتی مشترک نیز میان دو کشور وجود دارد که باید توسعه داده شوند. دو کشور برای توسعه مشترک این میادین به توافق رسیده اند که می تواند ثروت زیادی نصیب آنها کند. این همکاری مشترک برای طرف ایرانی این مزیت را خواهد داشت که با بررسی فعالیت شرکتهای غربی در طرف عراقی میادین، فناوری های پیشرفته را شناخته و در میادین داخلی خود به کار بگیرد. ایران در مثلثی با عراق و اقلیم کردستان به سوآپ نفت و محصولات نفتی نیز می پردازد. دو طرف در رابطه با حضور شرکت های ایرانی در بخش تولید گاز ال پی جی در عراق نیز به توافق رسیده اند.
فراتر از بخش انرژی نیز حوزه هایی برای تعمیق روابط میان ایران و عراق وجود دارد. گذشته از سرمایه گذاری های عظیم ایران در شهرهای مقدس عراق، ایران در ساخت تاسیسات درمانی در مناطق مرزی به منظور ترویج توریسم درمانی نیز سرمایه گذاری هایی انجام داده است. همچنین دو طرف برای مقابله با قاچاق، بازارچه های مرزی ایجاد کرده اند. یکی از علایق اصلی ایران برای سرمایه گذاری در عراق، تسهیل دسترسی زوار ایرانی به شهرهای مذهبی در عراق است. ترکیبی از اقسام توریسم فرهنگی، درمانی و مذهبی موجب ایجاد اشتغال در هر دو کشور شده است.
مزیت دیگر در عراق برای ایران این است که شرکت های ایرانی می توانند با تاسیس شعبه در عراق، اقدام به خرید کالاهایی کنند که به طور مستقیم در ایران قابل دریافت نیستند. استفاده از شرکت های واسطه در عراق می تواند جایگزین مسیر قبلی برای دور زدن تحریم ها از طریق امارات متحده عربی شود. برای دیدن چگونگی مقابله آمریکا با این روش دور زدن تحریم ها هنوز باید صبر کنیم اما تاسیس شرکتهای فرعی در کشورهای همسایه، یکی از راهبردهای ایران برای ادامه توسعه صنعتی و اقتصادی با وجود تحریم هاست. راه حل دیگر مشترک ایران و عراق با افزایش فشار آمریکا بر بانک های بین المللی، این است که بانک مشترکی تاسیس کنند تا پرداخت ها میان دو کشور را تسهیل کند. راهکار دیگر تاسیس یک مجموعه صنعتی در مناطق مرزی برای فعالیت های مشترک میان بخش خصوصی دو کشور است.
تمام این واقعیت ها و نقشه ها اکنون در سایه بازگشت تحریم های ثانویه آمریکا قرار گرفته اند. همه فعالیت ها قابل تحریم شدن نیستند اما فعالیت های خاصی وجود دارد که آمریکا تلاش می کند آنها را تحریم کند -که به نوبه خود مایه دردسر برای دولت عراق می شوند که قصد دارد میان روابط خود با ایران و آمریکا توازن ایجاد کند. سایر کشورهای همسایه ایران مانند ترکیه نیز با چالش های مشابهی مواجهند.
ایرانی ها به خوبی دریافته اند، اگر تهران به یک هاب تجاری و منبع انرژی غیرقابل چشم پوشی برای همسایگانش تبدیل شود، تحریم ایران به منظور تخریب اقتصادش دشوارتر می شود. بنابراین می توان این گونه تصور کرد که سیاست اشتباه دولت ترامپ درباره ایران، این کشور را ناچار خواهد کرد که روابط خود را با کشورهای همجوار به گونه ای تعمیق ببخشد که تحریم آن دشوار و دشوارتر شود.
