قند و پند

دیابت چیست؟

دیابت یک بیماری مزمن است و زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن به طور مؤثر از انسولین تولید شده،  نمی‌توانداستفاده کند. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می‌کند. هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، شایع‌ترین علامت دیابت کنترل نشده است و در طول زمان،  منجر به آسیب‌های جدی به بسیاری از دستگاه‌های بدن، به ویژه اعصاب و عروق خونی می‌شود. ديابت، انواع مختلف دارد.

دیابت نوع ۱

دیابت نوع يك (وابسته به انسولین ) با تولید انسولین ناکافی در بدن مشخص می‌شود و کنترل آن با تزریق روزانه انسولین امکان‌پذیر است.

علایم این بیماری، دفع بیش از حد ادرار (پر ادراری)، تشنگی (پر نوشی)، گرسنگی دایمی (پرخوری)، کاهش وزن، تغییرات بینایی و خستگی است. این علایم ممکن است به‌طور ناگهانی رخ دهد.

دیابت نوع ۲

دیابت نوع دو  (غیر وابسته به انسولین یا دیابت بزرگ‌سال) حاصل  استفاده غیر مؤثر بدن از انسولین است. ۹۰ درصد از مبتلایان به دیابت در سراسر جهان، ديابت نوع دو دارند، ديابت نوع دو، تا حد زیادی،  نتیجه اضافه وزن، چاقی و نداشتن فعالیت بدنی است.

علایم ديابت نوع دو،  شبیه دیابت نوع يك است اما علائم اغلب خفیف‌تر و کمرنگ‌تر هستند به همين دليل، این بیماری ممکن است تا چند سال پس از شروع تشخیص داده شود،  يعني زمانی که عوارض به وجود آمده است.

دیابت بارداری

دیابت حاملگی، هایپرگلیسمی است با مقدار قند خون بالاتر از حد نرمال اما پایین‌تر از مقدار تشخیص دیابت و در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. زنان مبتلا به دیابت حاملگی هم در معرض خطر عوارض در دوران بارداری و زایمان و هم  در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو در سال‌های بعد هستند.تشخیص دیابت حاملگی معمولاً از طریق غربالگری دوران بارداری امکان‌پذیر است.

عوارض شایع دیابت

با گذشت زمان، دیابت می‌تواند به قلب، عروق خونی، چشم، کلیه و اعصاب آسیب برساند.

·         دیابت خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. در یک مطالعه چند ملیتی، مشخص شد ۵۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت به علت بیماری‌های قلبی عروقی، فوت مي‌كنند.

·         همراه با کاهش جریان خون و آسیب‌های عصبی در پا،  احتمال زخم پای دیابتی، عفونت و نیاز احتمالی برای قطع اندام،  افزایش می‌يابد.

·         یکی از عوارض دیابت، می‌تواندکوری باشدکه به دلیل آسیب طولانی مدت به عروق خونی کوچک در شبکیه چشم رخ می‌دهد. یک درصد از کوری جهانی را می‌توان به دیابت نسبت داد.

·         دیابت از علل اصلی نارسایی کلیه است.

·         خطر کلی مرگ در میان افراد مبتلا به دیابت،  حداقل دو برابر ديگران است.

• علل بروز ديابت

 برخي از مهم‌ترين دلايل بروز بيماري ديابت به ‌شرح زير است:

 دلايل بروز ديابت نوع يك

• استعداد ژنتيكي(ارثي)
• اختلال‌ و بيماري سيستم ايمني بدن(سيستم ايمني بـدن بـه اشتباه عليه سلول‌هـاي سازنده‌ي انسولين موادي مي‌سـازد كه اين سلول‌ها را ازبين مي‌برد).
• بعضي ويروس‌ها
• فشارهاي عصبي يا استرس‌ها

 دلايل بروز ديابت نوع دو

در افراد بزرگسال(بـا سن بيش از ۳۰ سال) عواملي ازقبيل اضـافه‌وزن و چـاقي، كم‌تـحركي يا نداشتن فعاليت بدني(ورزش)، سابقه‌ي فاميلي و ارثي، چربي و فشارخون بالا ، از مهم‌تـرين علل بروز ديابت نوع دو است.

• چگونه می‌توان بار بیماری دیابت را کاهش داد؟

ثابت شده است که تغییرات ساده در سبک زندگی در جلوگیری یا به تأخیر انداختن شروع دیابت نوع ۲ مؤثر است. برای کمک به جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ و عوارض آن، مردم باید موارد زیر را رعایت کنند:

• ورزش كنيد. روزی نیم ساعت پیاده روی منظم، می‌تواند بسیاری از عوارض دیابت را به تأخیر اندازد.
• رژیم غذایی مناسب، نکته مهمی در کنترل قند خون است. اینکه چه می‌خورید و چقدر می‌خورید، کاملاً بر سطح قند خونتان تأثیر می‌گذارد. پس رژیم غذایی‌تان را به دقت کنترل کنید.
• وعده‌هاي غذايي بايد به‌طور منظم و در ساعات مقرر مصرف شوند. تغيير ساعت صرف غذا،  سبب نوسان قند خون مي‌شود و مشكلات فراواني را ايجاد مي‌كند.
• توصيه مي‌شود كه مصرف غذاهاي روزانه در سه وعده اصلي (صبحانه، ناهار، شام) و سه ميان وعده (بين صبحانه و ناهار، بين ناهار و شام و قبل از خواب) تقسيم شود.
• نان‌های مصرفي بايد از آرد سبوس‌دار و با استفاده از خمیرمایه تهيه شوند (مانند سنگک).
• مصرف حبوبات (نخود، لوبيا، عدس) در برنامه غذايي توصيه مي‌شود. فيبر موجود در اين غذاها،  باعث كنترل بهتر قند خون مي‌شود.
• از مصرف غذاهاي پرچرب و سرخ شده، پرهیز كنيد. بهتر است غذاها بيشتر به شكل آب‌پز، بخارپز يا كبابي مصرف شوند.
• مصرف قند و شكر و غذاهاي حاوي آن‌ها (مثل شيريني، بيسكوئيت، مربا، آدامس، نوشابه و غيره) در بيماران ديابتي ممنوع است.

• روغن مصرفي بايد حتماً از نوع گياهي باشد. براي سرخ‌كردن سطحي مواد غذايي نيز صرفاً از روغن‌هاي گياهي مخصوص سرخ‌كردن، استفاده شود.
• از گوشت‌هاي کم‌چرب و مرغ و ماهي بدون پوست در غذاهاي خود استفاده كنيد.
• مصرف تخم‌مرغ به حداكثر سه تا چهار عدد در هفته محدود شود.
• شير و لبنیات مصرفي از نوع كم‌چرب باشند.
• ميوه‌ و سبزي را به شكل تازه مصرف كنيد. ويتامين ث موجود در ميوه‌ و سبزي تازه، كمك شاياني به كنترل قندخون مي‌كند.
• سالاد و سبزي‌ها را بدون سس و با چاشني‌هايي نظير آب‌ ليموترش يا نارنج تازه و مقدار اندكي روغن زيتون مصرف كنيد.
• مصرف نمك را تا حد امكان كاهش دهيد. (كل نمك مصرفي روزانه، چه به شكل خالص و چه به شكل افزوده به غذاها، بايد حداكثر پنج گرم باشد، يعني حدوداً به اندازه يك قاشق مرباخوري). با توجه به وجود نمك و سديم در بسياري از غذاها، توصيه مي‌شود از نمكدان و افزودن نمك به غذا در سر سفره اجتناب كنيد.
• از غذاهاي آماده و كنسروي كه همگي حاوي مقادير زيادي نمك، شكر يا چربي هستند، استفاده نكنيد.
• دخانیات مصرف نكنيد. سیگار کشیدن،  خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد.
• پیگیر بیماری‌تان باشید و به طور مرتب به پزشک مراجعه کنید. قندخون‌تان را مرتب کنترل کنید. آزمایش هموگلوبین ( A1C (HbA1C نوعی آزمایش خون است که به شما یک گزارش کاری از کنترل قندخون، طی سه ماه اخیر، ارائه مي‌دهد.
• عوارض بیماری‌تان را بشناسید. عوارض کلیوی، قلبی، پای دیابتی، کتواسیدوز دیابتی و حمله هیپوگلیسمی (افت قند خون). دانستن علایم این عوارض، به شماکمک مي‌کند تا  بیماری‌تان را آگاهانه تر کنترل کنید.
• هیچ وقت گرسنه نمانید. گرسنگی شدید، پرخوری به دنبال دارد و در پرخوری، کنترل قند خون معنا ندارد.
• به دقت مراقب پاهای خود باشید تا زخمی در آنها ایجاد نشود.

• عوامل خطر بروز ديابت

عوامل خطر بروز ديابت با بسياري از بيماري‌هاي غير واگير ديگر مشترك است. وجود هر كدام از مشكلات زير،  عامل خطر براي بروز بيماري ديابت، محسوب مي‌شود.

• چاقي و اضافه وزن
• سابقه فاميلي بيماري ديابت در فاميل درجه يك
• وجود ديسليپيدمي( افزايش غلظت سرمي كلسترول،  تري گليسريد و LDL  و كاهش HDL)
• فشار خون بالا
• سابقه اختلالات متابوليسم كربو هيدرات‌ها، IFG يا IGT
• سابقه ابتلا به ديابت بارداري
• سابقه به دنيا آوردن نوزاد با بيش از ۴ كيلوگرم
• سابقه مرده زايي، سقط بدون دليل

دكترعلي اكبرسياري، معاون بهداشت وزيربهداشت